ABD’nin Yunanistan’ın Ege’deki provokasyonlarına örtülü takviye vermesi ve Güney Kıbrıs Rum İdaresi’ne (GKRY) yönelik silah ambargolarını kaldırmasının ardında, Rusya’yı Kıbrıs Rum kısmından çıkarıp yerine Amerikan donanmasının konuşlanmasına taban hazırlamanın olduğu ortaya çıktı.
ABD’nin, mutabakatları ihlal ederek Gayri Askeri Statüye (GAS) sahip adaları yasa dışı olarak silahlandıran Yunanistan’a ses çıkarmayıp, üstü örtülü olarak Atina’ya dayanak vermesinin nedeni bir müddettir merak konusuydu.
Washington’un 16 Eylül’de 2023 yılı için GKRY’ye yönelik silah ambargolarını kaldırması, ABD’nin on yıllardır Yunanistan ile Türkiye ortasında gözettiği dengeyi Yunanistan lehine değiştirdiği tartışmalarını haklı çıkarır nitelikteydi.
ABD’nin ambargoları kaldırma adımından sonra 19 Eylül’de GKRY idaresi ile Askeri Alım ve Kuvvetler Ortası Hizmetler Muahedesi’ni imzalamasıyla bölgede siyaset değişikliğine gittiğini ve Türkiye’nin aleyhine yeni bir statükoya kapı araladığını açık formda ortaya koydu.
Provokatif hava ihlallerinin yanı sıra Yunanistan’ın Lozan ve 1947 Paris Mutabakatı’nı ihlal ederek GAS statüsüne sahip adaları silahlandırmasının ardında da ABD’nin bu rota değişikliğinin olduğu ortaya çıkmış oldu.
YENİ STRATEJİNİN ŞİFRELERİ, DOĞU AKDENİZ GÜVENLİK VE GÜÇ YASASI’NDA
Özellikle 2019’da ABD Kongresinde, Türkiye zıtlığı ile bilinen senatör ve kongre üyelerinin yasama alanında Türkiye’ye karşı birçok çalışması vardı ve bunlardan biri de Doğu Akdeniz’deki mümkün güç kaynaklarından hisse almak üzere ABD’nin önünü açan ve üstü kapalı olarak Türkiye’yi maksat alan Doğu Akdeniz Güvenlik ve Güç Yasası’ydı.
Yasa tasarısını, Türkiye aksiliği ve Rum lobisine yakınlığıyla bilinen mevcut Senato Dış İlgiler Komitesi Lideri Demokrat Bob Menendez ile Cumhuriyetçi Marco Rubio 10 Nisan 2019’da sundu.
Bugün, ABD ile GKRY ortasındaki iş birliğinin temellerini atan tasarının, Doğu Akdeniz’deki güç kaynaklarına ve GKRY’ye silah ambargolarının kaldırılmasına ait kısmı daha sonra savunma bütçesini de içeren 2020 Ulusal Savunma Yetkilendirme Kanunu’na eklendi.
Tasarının “Bulgular” kısmında Güney Kıbrıs, İsrail ve Yunanistan’ın değerine vurgu yapıldı ve Türkiye kastedilerek, Akdeniz, Ege ve Orta Doğu’da “tek taraflı, memleketler arası hukuku ihlal eden, yeterli komşuluk alakalarını zedeleyen davranışlara karşı oldukları” söz edildi.
Söz konusu bulgular ortasında yeniden ABD’nin müttefikler ortasında güç güvenliğini sağlaması gerektiğine değinilerek, Avrupa’nın Rusya’ya olan güç bağımlılığını azaltacak güney çizgisi ve Adriyatik boru çizgisinin inşasının değerine işaret edildi.
Aynı tasarıda, Güney Kıbrıs’ın ABD için kıymetine dikkat çekilirken, Rum idaresine 1987’den bu yana ABD’nin silah ambargosuna maruz kaldığı, bu nedenle öbür ülkelerden silah aldığı ve bunun ABD menfaatlerine uymadığı tabir edildi. Güney Kıbrıs Rum İdaresi’ne yönelik silah ambargosunun kaldırılması aslında birinci kere burada zikredilmiş oldu.
Ancak kelam konusu Ulusal Savunma Yetkilendirme Maddesi’nde, Rum kesitine yönelik ambargoların kaldırılması ABD’nin bölgesel stratejisine uygun olarak 2 koşula bağlandı.
Buna nazaran, GKRY’nin Rus savaş gemilerine ikmal hizmeti vermediği ve kara para aklama faaliyetleri ile gayret ettiği her yıl Dışişleri Bakanlığınca raporlandırıldığı ve Rum idaresinin gerekli şartları yerine getirdiği takdirde silah ambargosu yıllık olarak kaldırılacaktı.
Dönemin ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, 2020’de GKRY’nin kaideleri yerine getirdiğine ve silah ambargosunun savunma ve muhafaza ekipmanlarını kapsayacak biçimde kısmen kaldırılmasına karar verdi.
Aynı periyotta Pompeo, Girit Adası’na ziyarette bulundu ve Sauda Körfezi’ne ABD birliklerinin konuşlandırılması konusunda Yunan idaresi ile mutabakat sağladı.
ABD, Girit açıklarında bir üs gemisi konuşlandırdı ve Dedeağaç’taki limanın daha geniş çaplı askeri konuşlanmalar için genişletilmesine de takviye verdi. ABD’nin Yunanistan ve Rum idaresine bu kadar askeri yatırım yapmasının gerisinde Washington’un büyük güç rekabeti kapsamında Çin ve Rusya ile çabasının yanı sıra bölgede artık bağımsız siyasetlere imza atan Türkiye’ye olan bağımlılığını azaltmak vardı.
Yunanistan, uzun müddettir ABD’ye Türkiye’ye alternatif bir üs olma konusunda Washington’a tekliflerde bulunuyordu. Gerçekten 2019’dan beri ABD’nin Yunanistan’daki askeri varlığı ve üs sayısı 2 katını aşmış bulunuyor.
ABD, her ne kadar bir kısmının kalıcı olmadığını belirtse de Yunanistan’daki üs sayısını 4’ten 9’a çıkarmış durumda.
YUNANİSTAN BAŞBAKANI BİRİNCİ DEFA KONGRE’YE HİTAP ETTİ
ABD, bu yığınağına karşılık Yunanistan’a çeşitli ölçeklerde silah ve ekipman hibe ederken, Yunanistan’ın Ege’de Türk hava alanını ihlal ederek neden olduğu tansiyona göz yumdu.
Washington’da Yunanistan Başbakanı Kiryakos Miçotakis, 17 Mayıs’ta ABD Kongresinin iki kanadının katıldığı ortak oturuma hitap etti ve konuşmasında Türkiye’yi gaye aldı.
Amerikan tarihinde birinci sefer Yunan bir başkan, ABD Kongresine hitap etmiş oldu ve Kongre üyeleri Miçotakis’i konuşması sırasında tam 37 kere alkışladı. Buna eş vakitli olarak ABD Kongresinde Türkiye aleyhine çok sayıda kampanya yürütüldü. Rum lobisinin baskısıyla Kongre’de 2023 Ulusal Savunma Yetkilendirme Yasa tasarısına Türkiye’nin F-16 alım talebini Ege’de Yunanistan’a karşı kullanılmaması kaidesine bağlayan bir ekleme yapıldı.
Söz konusu tasarı, şimdi yasalaşmadı fakat Türkiye’nin F-16 talebine ait unsurun geçmesine kesin gözüyle bakılıyor.
RUSYA’YI GÜNEY KIBRIS’TAN ÇIKARAN ABD, ADA’YA YERLEŞİYOR
ABD’nin bölgedeki stratejisinin bir ayağında ise Rusya’nın GKRY ile ilgilerini bitirmek olduğu ortaya çıktı.
GKRY ile Rusya ortasındaki ilgiler 1960’tan bu yana daima devam ederken, bilhassa Soğuk Savaş periyodunun akabinde bu alakalar daha da ağırlaştı. GKRY ile Rusya ortasında başkanlar ve dışişleri bakanlığı seviyesinde de birçok ziyaret yapıldı.
Rusya, Avrupa Birliği (AB) üyesi olması ve pozisyonu münasebetiyle Rum kesiti ile bağlarına kıymet verirken, yıllardır Rusya’dan birçok iş insanı da yatırım için GKRY’yi tercih etti.
Rus milyarderler ve oligarkların en çok tercih ettiği GKRY kentleri ortasında Lefkoşa ve Limasol yer alıyor. Bu bölgelerde önemli bir Rus nüfusun yaşadığı da biliniyor.
Diğer taraftan Rusların, GKRY’yi tercih etmesinin sebepleri ortasında vergilerin düşük olması ve “yatırım karşılığı vatandaşlık (altın pasaport)” uygulaması ile AB üyesi ülkelere sermaye ve yatırım transferi üzere fırsatlar olduğuna da işaret ediliyor.
Rum kısmında, 2013-2020 periyodunda yürürlükte kalan altın pasaportlar uygulamasından çok sayıda sabıkalı, suça karışmış kişi faydalanırken, en fazla müracaatın Rusya, Çin ve Ukrayna’dan yapıldığı biliniyor. Bu sayede çok sayıda Rus oligark ve milyarderin parasını Güney Kıbrıs’ta akladığı da ortaya çıkmıştı.
Rusya ile GKRY ortasındaki savunma bağlantısı, Rum bölümünün Sovyetler Birliği’nin dağılmasının akabinde 1990’da tank ve savaş helikopterleri alımına kadar gidiyor. Lakin savunma alanındaki iş birliği 2013’te Rum kesitinde yaşanan finansal krizin akabinde ağırlaştı.
Liderler seviyesinde imzalanan karşılıklı muahedelerde, yatırım ve eğitim üzere başlıkların yanı sıra askeri iş birlikleri de ön plana çıkmaya başladı.
Şubat 2015’te, AB ve Rusya münasebetleri tansiyonlu bir periyot yaşarken, GKRY ile Rusya ortasında ortalarında Rus savaş gemilerine Akdeniz’de ikmal hizmeti sağlayacak bir muahedenin da bulunduğu ticaret, güç, nakliyecilik, tarım, kültür ve turizm alanlarında 11 muahede imzalanmıştı.
Rus savaş gemilerine Akdeniz’de ikmal hizmeti sağlayacak muahedeye nazaran, Rus Donanması’na ilişkin gemiler, Rum kısmı limanlarını kullanabilecek ve askeri işçisi eğitebilecekti. Rusya ise buna karşılık Kıbrıs Rum bölümüne ekonomik istikrarın sağlanması hedefiyle daha evvel verdiği 2,5 milyar avroluk borcu yine yapılandırdı.
Daha evvel de vakit zaman Rum limanlarını kullanabilen Ruslar, bu mutabakat ile askeri bağlantıları resmiyete kavuşturmuş oldu.
Öte yandan 2015’ten sonra Rus gemileri birçok sefer Rumların Limasol Limanı’nı ziyaret etti, GKRY başkanı Nikos Anastasiadis ise Kırım’ın işgalinin akabinde 2015’te Moskova’daki Zafer Kutlamalarının 70. yılına katılarak Avrupa’ya karşın Kremlin ile bağlarını pekiştirdi.
Rum idaresi, ABD’nin taleplerine de birinci defa değerli ölçüde cevap vermiş oldu
Ancak bu ikili bağlantılara şubatta başlayan Rusya-Ukrayna Savaşı gölge düşürdü. AB üyesi GKRY, AB’nin Rusya’ya yönelik yaptırımlarına katılarak, limanlarını ve hava alanını Rus uçak ve gemilerine kapattı.
GKRY, 5 Mart’ta ikmal için gelen 5 Rus savaş gemisinin Limasol Limanı’na yanaşmasına müsaade vermedi ve böylelikle Rum idaresi, ABD’nin taleplerine de birinci kere değerli ölçüde cevap vermiş oldu.
Rum idaresine yönelik silah ambargosunun kaldırılmasının karşılığının yalnızca Rusya’nın Ada’dan uzaklaştırılması olmadığı yakın vakit evvel ortaya çıktı.
Washington’un 16 Eylül’de Rum idaresinin istenilen kuralları yerine getirdiği ve GKRY’ye yönelik ambargoların kaldırıldığının açıklanmasından kısa müddet sonra ABD ile GKRY, “Askeri Alım ve Kuvvetler Ortası İş Birliği Anlaşması”na imza attı.
Bu mutabakat kapsamında ABD savaş gemileri, GKRY limanlarında ikmal yapabilecek ve Rum birliklerinin eğitimi, teçhizat gereksinimleri konusunda Rum idaresi ABD’den askeri alım yapabilecek.
ABD, bu mutabakatla Rusya’yı Rum bölümünden en azından askeri olarak uzaklaştırırken, Ada’yı bir üs haline getirmek üzere adım atmış oldu.
Bu adımların, bölgede jeopolitik durumu nasıl etkileyeceği ve ne ölçüde başarılı olacağı şimdi bilinmiyor fakat bu yaklaşım, ABD’nin bölgede Yunanistan provokasyonlarına sessiz kalması ve Türkiye aleyhine anlaşılacak tonla açıklamalarda bulunmasının ardında bu stratejik tercihler olduğunu ortaya çıkarmış oldu.