ANKARA – ABD seçimleri dünyanın genelinde büyük bir yankı buldu. Donald Trump’ın ikinci kere başkanlık biletini almış olması beraberinde ayrıntılı tahlilleri gündeme getiriyor. Trump’ın muvaffakiyetini evvelki devrinden ayıran ne? Hangi kısımlardan nasıl oy alabildi? Demokrat Parti nerede yanlış yaptı? Personel kentleri neden Demokratlardan uzaklaştı, bunun tarihî art planında hangi faktörler tesirli? Partilerin seçmen kalıpları nasıl değişti? Trump Amerika’da siyasetten bürokrasiye nasıl bir yol haritası vaat ediyor? Bu soruları ve ABD seçimlerini Dr. Kaya Akyıldız ile konuştuk.
Akyıldız’a nazaran Demokratların çalışan sınıflardan uzaklaşması, seçilebilecek aday mottosuna sarılması, Cumhuriyetçilerin woke kültürü aşağılamalarına manalı bir karşılık üretememeleri, sağcı seçmene sevimli gözükmek ismine verdikleri ödünler seçmende olumlu bir karşılık bulmadı ve Trump’a bir zafer armağan edildi.
İlk olarak seçimlerde Trump’ın kazanmasının yanında genel oy artışında da Cumhuriyetçilerin oylarının arttığı görülüyor. Bu neden kıymetli, bize ne söylüyor?
Doğru. Şu şerhi düşerek başlamama müsaade verin lütfen: Bu söyleşiyi yaptığımız tarih itibariyle (7 Kasım 2024) elimizde mutlaklaşmış seçim sonuçları yok ve hasebiyle gelir seviyesine, ırk-cinsiyet-yaş üzere değişkenlere nazaran tabakalandırılmış seçmen davranışı haritaları da çıkmış değil. Var olan datanın bir kısmı sandık çıkış anketleri ve sayılan oylara istinaden yapılmış kısıtlı projeksiyonları içeriyor.
Trump’ın kazandığı iki seçimi de görmüş biri olarak bir burada durumu anlamamıza yardımcı olabilecek bir benzetme yapmama izin verin: 2016 seçimleri 14 Mayıs, 2024 seçimleri ise 28 Mayıs üzere bir tat bıraktı ağızlarda. 2016 önemli bir şaşkınlık ve nasıl oldu bu duygusu yaşatmıştı, 2024 ise kimseyi o kadar da şaşırtmayan zıddı olsa Demokratlar açısından büyük bir sevinç dalgasına yol açacak bir seçim üzere geçti. Bu noktadan sonra şunlar söylenebilir: 2020 başkanlık seçiminde Biden’a verilen kabaca 80 milyon oya Harris’in yaklaşamayacağı açık biçimde görülüyor. Gerçi daima geç sayılan Kaliforniya oyları girildiğinde bu sayı oldukça yükselecek olsa da Demokratların cephesinde önemli bir gerileme olduğu aşikar. 2020’de Trump 74 milyon oy toplamıştı, 2024’te 3 milyonluk bir kayıp yaşamış görünüyor, olağan onun da oyları Batı kıyısında oyların sayımı bittiğinde artacaktır.
’20 YIL SONRA CUMHURİYETÇİLER GENEL OYDA DEMOKRATLARI GEÇTİ’
2024 seçim sonuçları şu açıdan da dikkatte bedel; Soğuk Savaş’ın bitişinden bu yana gerçekleşen hiçbir başkanlık seçiminde, 2004’teki seçim hariç, Cumhuriyetçiler genel oyda Demokratlar’ı geçemiyordu. Bu durum kimi Demokratlar’ın şöyle düşünmesine de vesile oluyordu: ‘Yaşadığımız demografik değişimle birlikte rastgele bir Cumhuriyetçi adayın genel oyda bir Demokrat adayı geçmesi bir daha mümkün olmayacak. Teksas üzere eyaletlere Kaliforniya üzere Demokrat eyaletlerden göçen seçmenle bir arada güneydeki Cumhuriyetçi kaleleri de yıkacağımız günler yakındır.’ Son seçimin berhava ettiği niyetlerden biri de bu oldu, zira Trump, Harris’i genel oyda da geçti. Bu sonucun nasıl olup da ortaya çıktığı ayrıntılı biçimde tahlil edilecektir, fakat açık olan Harris tarafındaki seçmenin sandığa yöneliminde bir düşüşün oldu.
‘SONUÇLARIN DAĞILIMI TRUMP’IN EVVELKİ SEÇİME NAZARAN DAHA UYGUN PERFORMANS ORTAYA KOYDUĞUNU GÖSTERİYOR’
Trump’ın 2020’ye kıyasla her bölgede, ırk-cinsiyet ve demografide oyunu artırdığına dair tahliller okuduk…
Evet, ben de bu minvalde bir görsel tahlile denk geldim sizinle konuşmadan az evvel ve buradaki oy artış okları haritasına bilhassa odaklandım. Bizdeki karşılığını tam bilemediğim, bazen milyonlarca bazen bir kaç bin kişinin yaşadığı, yüz ölçümü vs. bakımından büyük farklılık arz eden idari ünite olan county bazında bir görselleştirme yapılmış. Seçimler de genelde county ölçeğine bakılarak tahlil yapılır ve Trump’ın bir evvelki seçime nazaran daha güzel bir performans gösterdiği sonucu çıkıyor. Trump oy oranını county seviyesinde de arttırmış.
‘DEMOKRATLARA MEYLEDEN AZINLIKLARIN EĞİLİMİNDE ORANSAL KAYIPLAR VAR’
Genel oy oranı ve Trump’ın aldığı oylar dikkate alındığında sanki klasik Cumhuriyetçi Parti seçmeninin ötesinde farklı kısımlara uzanılmış üzere. Bu nasıl oldu?
Evet, partilerin destekçilerinde dikkat cazibeli bir değişim var. Bu hususta daha ayrıntılı, datayı daha incelikle tahlil eden çalışmalar çıktıkça daha net biçimde konuşabileceğiz elbette, lakin çok kabaca klâsik olarak Demokratlara meyleden azınlık kümelerin bu eğiliminde de oransal kayıplar olması gerektiği akla yatkın. Cumhuriyetçiler beyaz erkek ve bayanlardan göreli olarak yüksek oy alırdı. Bu seçimde Trump’ın ulaşamadığı bölümlere de ulaşmaya başladığı ve buradan oy devşirdiği makul bir çıkarım üzere görünüyor.
‘İŞÇİ KENTLERİ OLARAK BİLİNEN BÖLGELER TRUMP’A OY VERDİ’
Peki demokratlar neden bu oyları alamadı? Personel kentlerinde de önemli kayıplar var. Bunun art planında ne yatıyor?
İlk sonuçlar bu söylediğinize ek olarak coğrafik kayışın da sürdüğüne işaret ediyor. Batı kıyısındaki ve Kuzeydoğu tarafındaki eyaletler yüklü olarak Demokrat kimliklerini koruyor. Bahsettiğiniz emekçi kentleri Great Lakes Region olarak anılan bölgedekiler olmalı, burası tıpkı vakitte Amerikan ağır endüstrisinin kalbi olan yerdi ve Reagan’la başlayan sanayisizleşme sürecinin en sert yaşandığı bölgeydi. Terkedilmiş, resmen kapatılıp çürüyen fabrikaları sebebiyle buraya pas jenerasyonu deniyor. Aslında buralar mavi yakalıların, sendikalı personel sınıfının mukim olduğu bölgelerdi ve bu seçimde Trump’a önemli takviye verdiklerini görüyoruz.
‘BERNIE SANDERS ÜZERE İSİMLERİN PARTİDEN UZAKLAŞTIRILMASI EMEKÇİLERDEN UZAKLAŞMAYA NEDEN OLDU’
Bu kayışta pek çok faktör tesirli olmuş olabilir. Lakin net biçimde Harris’in kampanyasının işini kaybeden, alım gücü, gerçek fiyatı giderek düşen, gelecek derdi taşıyan ve yüklü olarak beyaz emekçi sınıfına dahil bu popülasyonun sıkıntılarına derman olacağına inandıramadığı anlaşılıyor. Genel olarak bu insanların taleplerine karşılık veren bir platforma sahip Bernie Sanders gibi isimlerin Demokrat parti seçkinleri, parti ağaları (party boss), partiye rota çizen Obama-Clinton hanedanlıkları, müesses liberal medya, akademi ve kanaat teknisyenleri eliyle boğulması, muallak ve kullanmaktan imtina etsem de neoliberal “seçilebilirlik/seçilebilir aday” yaklaşımıyla uzaklaştırılması tesirli oldu derim.
‘MAVİ YAKALILAR DEMOKRATLARIN OY DEPOSUYDU, ARTIK CUMHURİYETÇİLERE OY VERİYORLAR’
O halde daha evvel Demokratlara ve Cumhuriyetçilere atfedilen birtakım kalıplar personel kentlerinde de yıkıldı diyebilir miyiz? Neden bu türlü oldu pekala?
Evet, diyebiliriz sanırım. Üniversite mezunu beyaz yakalılar, ki kent merkezlerinde ve çeperlerde çalışıyor ve yaşıyorlar, çoğunlukla Demokratlara oy veriyor. Üniversite okumamış, mavi yakalı sayılabilecek işlerde çalışanların Cumhuriyetçilere yöneldiğini görüyoruz. Geçmişte bu bu türlü değildi.
1930’lardan yani New Deal’dan beri mavi yakalı bölümler Demokratların oy deposu olmuştur. Lakin, Reagan devrinde Reaganomics ile bir arada emeğin gücü ve temsilinde de aşınma başladı, Sovyetlerin yıkılması ile birlikte emeğin sermaye karşısında güçlenmesine, sağlam durmasına hizmet eden fikirler ve vizyon geriledi. ABD’de ve dünyanın pek çok yerinde personel partilerinde erimeler ve tasfiyeler görüldü. Nihayetinde bu sürecin sonucunda Demokrat Parti’den emekçiler, bu bölümleri temsil edenler tasfiye oldu, kenara çekildi, platformları partiyi ikna etmemeye başladı.
Bernie Sanders üzere siyasetçilere “bırakın bu maksimalist programı”, “bize yapılabilir, oluru olan siyaset teklifleriyle gelin”, “Ütopik olmayın, Cumhuriyetçiler bunları senatodan zati geçirtmez” diyerek geri çekilmeleri, mevzi kaybetmeleri sağlandı, yenildiler ve bunu üstte bileşenlerini saydığım Demokrat koalisyon başardı temelinde.
‘CUMHURİYETÇİLER BELLİ BİR RASYONALİYETEYE NAZARAN ZENGİNLERDEN AZ VERGİ ALALIM DİYORLAR’
Gelelim neden bu türlü oldu kısmına… Şöyle düşünelim: Karşınızda Cumhuriyetçiler var ve bunlar zenginlere, ‘şirketlerin Amerikasına daha az vergi ödeyeceksiniz’ diyor. Bunu saf kötülükle kaim olduklarından değil, zenginlerden daha az vergi alırsan o almadığın vergiyle para kazanacakları işler kurarlar, yatırım yaparlar, iş ve istihdam yaratırlar ve bu da çalışana fayda kanaati (trickle-down economics) sebebiyle, mantıklı olan, rasyonel olan budur diye düşündükleri için öneriyorlar. Fikirlerinin doğal sonuçlarından kimileri çalışanı işten atmanın kolaylaştığı, örgütsüz-sendikasız bir toplum yaratmanın arzulandığı, minimum fiyatın kalmadığı bir emek piyasası oluşturmayı içeriyor. Yani şu diyorlar: ‘Bakın hepimiz keyifli oluruz siz bu solcuların laflarına kanmayın.’ Bu fikirlere samimi olarak inandıkları, daha müreffeh, daha düzgün bir toplumun bu siyasetlerle yaratılacağına kani oldukları için bu türlü söylüyorlar.
‘CUMHURİYETÇİLER ÇALIŞAN FAYDASINA OLAN HİZMETLERİ ŞİRKETLERE KÂR SAĞLAYACAK HALDE ÖZELLEŞTİRMEYİ PLANLIYORLAR’
Cumhuriyetçiler, genel sıhhat sigortası, emeklilik sistemi, fiyatsız kamusal eğitim, toplumsal konut üzere çalışanların çıkarına olan ne varsa, ne kaldıysa artık tamamının yok edilip şirketlerin kâr edeceği, satılabilir hizmetlere dönüştürülmesi planlıyorlar. Demokratlar olarak sizin çalışan sınıfın dayanağını alan, bu sınıfların gözünü diktiği parti olarak bir yanıtınız var mı? Varsa o karşılığınızı topluma ikna edici biçimde anlatabiliyor musunuz? Programınızda Kimi şeyler yazıyor, lakin platformunuzu buradan inşa etmekten uzak duruyorsunuz.
Bu da sağcı seçmeni küstürmemek, Cumhuriyetçilerin solcu suçlamalarına maruz kalmamak için yapıldı. ‘Trump isimli otokrat Amerikan demokrasisinin köküne kibrit suyu dökecek, faşist geliyor, bu seçim son seçim olabilir’ tabirlerle kampanya yürütüldü. Bu yolda Liz Cheney üzere sağcı isimlerle bile yol arkadaşlığı yapmakta beis görülmedi. Makul sağcı muhafazakar seçmeni böylelikle ikna edilebileceği umuldu, yani sağcıya sağcılık satarak oy kazanmaya çalışma…
‘DEMOKRATLAR AZINLIKLARI, BAYANLARI, SİYAHLARI KORUMAK İÇİN GEREKLİ CEVAPLARI VEREMEDİ’
Bu ortada Cumhuriyetçiler de boş durmuyor ve yılların uğraşı ile azınlıkların, bayanların, LGBTİQ+ bireylerin dişiyle, tırnağıyla kazandığı mevzileri, araçları yok etmeye, altını oymaya çalıştı. Lakin seçim kampanyasından ne bayanların ne göçmenlerin ne siyahların ne de LBGTİQ haklarının güçlü çabalara dayanan kazanımları, yıllarca uğradıkları ayrımcılığın yok sayılması konusunda Cumhuriyetçilere gerekli yanıt verildi. Örneğin kimi erkekler, ‘Kadınlar ve siyahlar hak etmedikleri konumlara sadece bu özellikleri yüzünden geliyorlar, bize haksızlık yapılıyor. Beyaz erkek olduğumuz için suçluluk mu duyalım’ üzere cümleler kuruldu ve bunlara hakikat düzgün bir cevap verilmedi.
Demokrat Parti’nin buradan dönüşü yok mu?
Bu hususta çok optimist değilim, en azından şimdilik hissiyatım bu. Demokratların gerileyişinde partinin piyasacılığı, orta seyahati ve tahminen de çalışan sınıfa ulaşmanın yolu ve yordamı konusundaki kayıtsızlığı değerli rol oynadı. Seçimden çabucak sonra Gavin Newsom, Pete Buttigieg üzere isimlerin umut olarak dolanıma girmesi de karamsarlığımı arttırıyor. Görülen o ki partinin biraz toplumsal devlet olma, çalışanların safında durma, onlara dönük bir strateji izlemedeki ürkek siyaseti sürecek üzere.
‘DEMOKRATLARIN TOPLUMSAL DEMOKRAT BİR PROGRAMA SAHİP OLMASI GÜÇ GÖRÜNÜYOR’
Demokratlar toplumsal demokrat bir programa sahip çıkabilir mi derseniz, hem parti takımları, hem de bağışçıların kompozisyonu dikkate alındığında kolay değil. Tekrar de önümüzdeki 4 yıl sonunda makro ekonomik göstergelerin çok ikna edici olmayacağını düşünüyorum ve o durumda Demokratlar adaylarının platformundan bağımsız biçimde seçimi kazanma bahtı var. Bir kısır döngüdeyiz: Solmuş gibi duran parti, çalışan sınıf için adım atmaktan korkuyor ve sağ popülist parti solcuymuş üzere duran ve yerine getirmeyeceği talepleri çalışanlara vaat ederek iktidara geliyor. İktidarda sağ popülist parti her şeyi daha da berbat hale koyup iktidarı solcuymuş üzere görünen partiye bırakıyor. Sonra solcuymuş gibi duran parti bölüşüm sorununa pek girmeden makro dengeyi buluyor lakin sorun çözülmediği için sağ popülist parti tekrar iktidara geliyor. Bu çember bir noktada kırılır, umarım felakete hakikat kırılmaz.
‘TRUMP YARGIDAN BÜROKRASİYE KENDİNE YAKIN İSİMLERLE TAKIMLARI DOLDURACAK’
Demokratların cephesinde bunlar yaşandı. Nihayetinde Trump günün sonunda seçimin kazananı oldu. Trump ne yapacak? İzlediği yol Amerikan sistemini nasıl etkileyecek?
Trump başkanlığı kazanırken Cumhuriyetçilerin de Senato’da ve galiba Temsilciler Meclisi’nde de çoğunluğu ele geçirdi. Bu aslında ABD’nin denge-fren sistemi olarak özetlenen iktidar mimarisinde hele de Trump üzere biriyle önemli problemler yaşanacağı manasına gelir. Liderin yetkileri ve yapabilecekleri bu iki sistemle sonlandırılıyordu, lakin buralarda da artık Cumhuriyetçi çoğunluk var. Öte yandan yargı ayağında da gücünü pekiştirmesine yarayacak bir öge var. Trump geçmiş devrinde Anayasa Mahkemesi’ne atamalar yapmıştı. Benzeri biçimde buraya en az iki atama daha yapması bekleniyor.
‘ELON MUSK, PETER THIEL ÜZERE İSİMLER KIYMETLİ VAZİFELERE GELEBİLİR’
Buysa, yasama ve yürütmenin yanına yargıda da gücün Trumpist olması manasına geliyor. Benzeri biçimde Project 2025 olarak anılan bir proje var. Elon Musk, Peter Thiel üzere çok vahim kanılara sahip teknoloji baronlarına kıymetli misyonlar vermesi bekleniyor. Ayrıyeten bürokraside de Trump’a sadık takımların bütün kilit takımları doldurması beklenmeli ve bu takımların o denli pek hak hukuk, kapsayıcılık sıkıntısında olmayacakları akılda tutulmalı. Trump birinci başkanlık periyodunda hazırlık yapmadığı için takımlarını oluşturması vakit almıştı, bu sefer daha kendinden emin ve süratli hareket edecek. Bu bahsettiğimiz her gelen otokratın kendine yakın isimlere takımlar vermesi, takımları kendine yakın isimlerle doldurması. Yani Trump’a has değil, lakin Trump da rastgele bir otokrat değil.
Kaya Akyıldız kimdir?
ODTÜ’deki lisans eğitiminin akabinde Bilkent Üniversitesi’nde yüksek lisans eğitimini tamamladı. 2011 yılında ABD’deki Binghamton Üniversitesi’nden doktora derecesini aldı. 2011-2023 yılları ortasında Bahçeşehir Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nde öğretim üyesi olarak çalıştı. 2023 sonbaharından bu yana New York kentinde yaşıyor ve çalışıyor.