Milliyet köşe muharriri Tunca Bengin bu haftaki köşe yazısında ‘Deprem molozunda vicdan sınavı’ başlıklı yazı kaleme aldı.
Tunca Bengin’in yazısındaki ilgili kısım şu halde:
“Kahramanmaraş merkezli sarsıntılardaki yıkımlarla ortaya çıkan enkazın 200 milyon tona ulaşacağı varsayım ediliyor. Bunların yalnızca dörtte biri yani 50 milyon ton 2. dünya savaşından sonra bütün Avrupa’da ortaya çıkmıştı, kaldırılması da yıllarca sürmüştü. Bu da yaşadığımız sarsıntı felaketinin ne kadar büyük bir afet olduğunu gösteriyor. Münasebetiyle o enkazları kaldırma işi hiç de kolay değil. Hem vakit açısından hem de ayrıştırılmasının kritikliği manasında. Zira iktisat için değerli olan demir kısmı ayrılacak beton kısmı parçalanarak “agrega”ya (beton ve yol imalinde kullanılan kum ve çakıl yahut kırmataş) dönüştürülecek. Yani hammadde olarak tekrar alt-üst yapı inşaatlarında kullanılacak. Bunu çok daha süratli gerçekleştirmek maksadıyla özel bölüm de devrede… Bu türlü bakıldığında da hafriyat, konusu kimileri için yararlı bir iş birebir vakitte. Gerçekten bununla ilgili ihaleleri almak için firmalar ortasında büyük çaba var. Kent merkezlerindeki faaliyette çoktandır sürüyor. Hafriyat kamyonlarının biri gidiyor biri geliyor. Lakin moloz, hurda ayırma işi çıkarlı olduğu kadar, toplum sıhhatini etkileyecek sonuçlara yol açabilecek riskler de içeriyor. Mesela asbest üzere. Alışılmış enkazlarla ilgili en kritik noktaların başında gelen de şu:
Bu enkazlarda yalnızca demir beton yok içerisinde anılar, altın, ziynet eşyaları var elektronik atıklar var. Ekonomik bedeli çok yüksek olan bir rant da kelam konusu yani. Onun için atık ayıklamanın nasıl olması, neler yapılması yönetmeliklerle belirlenmiş durumda. TMMOB Etraf Mühendisleri Odası eski Genel Lideri Baran Bozoğlu, anlatıyor:
“Yönetmelik kaynağında azaltılması gerektiğini söylüyor. Yıkımın olduğu yerlerde öncelikle yapmanız gereken asbest tespiti.
Özellikle 2010’ dan evvelki binaların molozlarında asbest olma ihtimali çok yüksek zira 2010’da yasaklandı asbest. Münasebetiyle riskli kısımları güvenlikli bir biçimde oradan çıkartıp tehlikeli atık kapsamında bir tarafa göndermek gerekiyor. Vatandaşlar, hafriyatta çalışan personeller tozun toprağın içerisinde. Akabinde da oradaki kıymetli eşyaları, elektronik atıkları ayıklamanız gerekiyor. Daha sonra da demirini betonunu alıp mümkün olduğunca yine kullanımını sağlayacak hale getirmeniz lazım. Mevzuatın temel unsuru bu atıkların tekrar kullanılması, en berbat ihtimal bunu atık alanlarının örtü gereci olarak kullanıyorsunuz… Natürel çok büyük bir olay kelam konusu, bunlarda kolay bir şey değil. Bölgeyi olağana döndürmek için bir an evvel de kaldırılmak isteniyor. Münasebetiyle öteki sorunlarda olabilir.”
Nasıl yani?
“Hızlı bir halde yerinde binanın yıkıldığı yerde ziynet eşyaları ve elektronik atıkların alınabiliyor olması lazım. Bu metal dedektörlerle yapılabilir. Yoksa bunu aldınız kamyona yüklediniz atık alanına götürdüğünüzde sorun yaşanabilir. Adana Büyükşehir Belediyesi kentte 10 tane bina yıkıldığı için bunu rahatlıkla yaptı işaretledi falan lakin Hatay üzere yerde bu çok güç. Siz onu oradan kaldırdığınız vakitte o molozun sahibi kim? İhale sahibi, hasebiyle burada bir mülkiyet, türel tartışma durumu da kelam konusu olabilir. Mesela Adıyaman da Vilayet Özel yönetimi moloz bertarafına yönelik olarak bir agrega üretimi karşılığında moloz işi verme ihalesine çıktı. Sonra reaksiyonlar, itirazlar gelince durduruldu ihale…”
Sıkıntılı bir süreç yani. Maalesef buna emsal öbür örnekler de var. Onun içinde esasen sarsıntıdan ötürü yıkılan yapıların hafriyat döküm alanlarına taşınan molozlardan çıkacak hurda materyallerin ayrıştırılmasına dönük ihale şartnamelerinde çok kritik olan şu unsur yer alıyor: “Moloz döküm alanlarındaki materyallerin ayrıştırılması sırasında bulunacak altın, para, silah vb. değerli eşyalar emanete alınarak kolluk kuvvetlerine teslim edilecektir. Kolluk kuvvetleri tarafından moloz döküm alanlarındaki gerekli tüm önlemler alınacaktır. Molozların içerisinden çıkacak motosiklet, araba, kamyonet vb. araçlar moloz alanında güvenlik güçlerine teslim edilecektir.”
Yine bir diğer unsur de “Yüklenici, yapılacak çalışmalardan baştan sonuna kadar moloz döküm alanlarında her türlü fotoğraf ve görüntü imajını 24 saat temeline nazaran kaydederek yönetime teslim edecektir” deniliyor.
Kısacası dememiz o ki; enkaz kaldırma işi güç olduğu kadar çok da hassas bir sıkıntı… Evet ayrıştırma ihalesi şartnamesinde molozlarda bulunacak altın, ziynet eşyaları yönetime verilecek deniliyor lakin bu daha çok da o işin yüklenicisi, bilhassa o anki uygulayıcısının vicdanıyla da direkt ilişkili bir durum… Daha da doğrusu bu bir vicdan imtihanı aslında…”