ERHAN GENÇ
İçinde bulunduğumuz vakti yaptığı nizamlı yayınlarla daima olarak anlamaya, sorgulamaya ve anlamlandırmaya çalışanlar ortasında önde gelen isimlerden biri de Byung-Chul Han’dır.
Byung-Chul Han’ın, Türk okuru ortasında, üst üste çevrilen kitaplarıyla kendine hatırı sayılır bir kitle oluşturduğu bir gerçek. Bunun sebebinin, okurun günümüzü anlamlandırırken kendisine farklı bir pencere sunacak, bunu yaparken olabildiğince güncelden referans verecek ve bu kadar sade, akıcı, okunabilir bir lisana sahip olacak bir isme olan gereksinimi olduğunu düşünüyorum.
BYUNG-CHUL HAN’IN DİZİNİN DİBİ
Günümüz ideolojisinden sıyrılıp kendine alan açmaya çalışan okur, soluğu Byung-Chul Han’ın dizinin tabanında alıyor. Zira bu alan büyük bir boşluktan oluşuyor ve bu boşluğu doldurabilecek pek fazla isim mevcut değil. Büsbütün örtüşmese de içinde bulunduğumuz vakti olduğu üzere kabullenmeyip ona meydan okuyan bir hal içerisinde olduğu için Atasoy Müftüoğlu’nu ona yakın bulduğumu tabir etmek istiyorum. Üstelik Müftüoğlu, bunu Müslüman bir bakış açısı ile yapıyor.
Byung-Chul Han’ın yeni kitabı Palyatif Toplum, haziran ayında Metis Yayınları tarafından okurla buluşturuldu. Kitabın yazım ve kendi lisanında yayın vakti ile ülkemizdeki çevirisi ve yayın vakti ortasında büyük bir fark olmaması, Han’ın ilgiyle takip edildiğinin açık bir göstergesi.
Köken olarak Latince “manto” manasına gelen pallium ve bundan türeyen “paltoyla örtmek” manasına gelen pallaire sözlerine dayanan “palyatif” sözü sözlükte; tesiri esaslı olmayan, duruma süreksiz tahlil getiren, süreksiz, muvakkat olarak yer alıyor.
Byung-Chul Han, kapitalizm ve neoliberalizmden geçerek transhümanizme hakikat giden günümüz insanını acıyı gitgide hayatından çıkaran/çıkarmak isteyen/bu formda yönlendirilen bireyler olarak tanımlıyor. “Palyatif toplum, performans toplumuyla örtüşür. Acı bir zayıflık belirtisi olarak yorumlanır. Gizlenmesi ya da optimizasyonla giderilmesi gereken bir şeydir. Performansla uyuşmaz. Yapabilmeni karar sürdüğü etkin toplumda acı çekmenin pasifliğine yer yoktur.”
“LIKE” GÜNÜMÜZÜN AĞRI KESİCİSİDİR
Günümüz toplumsal medyasının beğeni üzerine kurulmuş olması da acının hayatımızdan sessizce çıkıp gidişini büyük ölçüde kolaylaştıran bir etkendir. Beğendiklerimizi takip ediyor, bunların ortasından yalnızca beğendiklerimizi “layk”lıyoruzdur. Tüm rahatsız edicilerden izole bir profil inşa ediyor, böylelikle farkında olmadan acıdan uzaklaşmanın değirmenine su taşıyoruzdur. “Palyatif toplum birebir vakitte bir “beğendim” toplumudur da. Bir beğeni çılgınlığına kapılmıştır. Her şey beğeni kazanana kadar düzleştirilir. ‘Like’ günümüzün imi, hatta ağrı kesicisidir.”
NEOLİBERAL ÇALIŞMA KAMPI: HOME OFFİCE
Acıyı/acısızlığı bütün taraflarıyla ele almaya çalışan Byung-Chul Han, artık geride bıraktığımız pandemi günlerine değinmeden geçmez. Han, pandemiyi yaşayan toplumu, hayatta kalmaya odaklanmış bir toplum olarak tanımlar ve virüsün karantina marifetiyle hayatı dondurarak bireye hayatta kalmaktan diğer bir seçenek bırakmayışını mevt dehşetiyle açıklar. Pandeminin, palyatif toplumun ihtimamla bastırıp gözden ırak bir kenara kaldırılmış vefatı tekrar görünür kıldığını, mevtin kitlesel irtibat ortamındaki çok mevcudiyetinin insanları huzursuz ettiğini öne sürer.
Byung-Chul Han pandemiyi neoliberal siyasetlerden farklı düşünmez. Karantinayı, hayatın salt yaşamsal faaliyetlerden ibaret olduğu toplama kamplarına benzetir. “Pandemi devrinde neoliberal çalışma kampının ismi ‘home office’dir: meskenden çalışma.”
Pandeminin dini inançları ve birtakım ibadetleri değiştirmesini/dönüştürmesini virolojinin teolojiyi yerinden etmesi olarak yorumlayan Han, bireyin bu periyotta birçok uygulamaya kendi isteği ile razı oluşunu “başkası tarafından sömürülmenin, yerini bireyin kendini sömürmesine” bırakması olarak tanımlar. “Havaalanında herkes beklenen bir terörist olarak muamele görür. Hiç karşı koymaksızın alçaltıcı güvenlik tedbirlerine maruz kalmaya razı oluruz. Herkesin mümkün bir virüs taşıyıcısı olmasından şüphelenilir; bu da bizi bir karantina toplumuna götürür, ki sonuç olarak biyopolitik bir gözetleme rejimine yol açacaktır.”
ACI VARSA ÖYKÜ VARDIR
Acı, bize hayatı yaşadığımızı hissettiren, onu tekdüze olmaktan çıkarıp çabaya imkan sağlayan bir şeydir. Nitekim bir yerimize bir ziyan geldiğinde acı çekeriz veya hakikaten sevdiğimizde. Acı, bir şeyin gerçek olup olmadığının turnusolüdür ve sonunda bize anlatılabilir bir kıssa bırakır. Acı olmaksızın ne tam olarak sevdiğimizi, ne de yaşadığımızı tez edebiliriz. “Palyatif toplumda acıyı anlatılır, müziğe dökülür kılmayı, konuşturmayı, bir anlatıya katmayı, hoş bir görünümle örtmeyi, yani oyuna getirmeyi tümüyle unutmuş durumdayız.”
Transhümanistik bir geleceğe yanlışsız ilerlerken geride bıraktığımız birçok insani yanımız ortasından en çok acıyı ve ona dair olanları arayacağımız aşikâr. Çünkü acı varsa öykü vardır. Yoksa anlatılabilir olmaktan ölçülebilir yahut sayılabilir olmaya geçişimiz çok da güç görünmüyor. O vakit insan kalabilir miyiz, orası meçhul.
HAYAT KIYMETİNE ÖLÜMSÜZLÜK!
Tarihin tam da bu noktasında Byung-Chul Han, Palyatif Toplum ile üzerine düşeni yapıyor ve okurunu sarsacak tespitlerle kitabına son veriyor. “Acıyı yok etmek isteyen, mevti de ortadan kaldırmak zorundadır. Lakin vefat ve acısı olmayan hayati insani bir hayat değil ölmemişlik hayatıdır. İnsan hayatta kalmak uğruna kendini ortadan kaldırır. Muhtemelen ölümsüzlüğe de erişecektir fakat hayatı kıymetine.”
Palyatif Toplum’un içinden geçtiğimiz vakitleri anlamak, manalandırmak isteyen okura göz kırptığını söyleyebilirim. Ayrıyeten geride bıraktığımız pandemi günleri hakkında derinlemesine düşünmek için hoş bir fırsat.