Yollarda hayli bir vakit kaybetmemize karşın Türkiye’den Suriye’ye geçtiğimiz tıpkı gün Şam-ı Şerif’e gece yarısına yakın ulaştık. Ancak kalmayı planladığımız otelde yer olmadığı için, otel resepsiyonundaki şahsın tavsiyesi ile yakındaki öbür bir otele gerçek üst gerçek gidiyorduk ki gözümüze, üzerine Suriye’nin bağımsızlık devrini simgeleyen yeni bayrağı asılmış uzunca bir bina çarptı. Yol arkadaşımız Medyen Rızk’a ‘Burası nedir?’ diye sorunca ‘Hicaz Demiryolunun Şam ayağı, tarihi Şam Tren Garı’ dedi. Tarihi bir müze imajı veriyordu, önüne de bir lokomotif koymuşlardı. Sultan Abdülhamid Han’ı bir defa daha rahmetle andım. Bilhassa Şam’da birçok yadigarı var. Mesela Emevi Camii avlusundaki şadırvanlardan birisinin ahşap işlerini merhum Sultan’ın yaptığını söylediler.
Gittiğimiz otelde yer bulduk. Hayli eski bir bina idi. Esed periyodunda İranlıların çokça kullandığı bir yermiş. Otellere giriş yaparken yerli mi yabancı mı olduğunuzu soruyorlar ve ona nazaran fiyat veriyorlar. Haliyle yabancılara verdikleri fiyat yerlilere verdiklerinin neredeyse iki katı. Bu otelde internetimiz olmayacak. Aşağı lobide var ancak o da çok yavaş fazla işimize yaramıyor. Hayli eski ve dökülen bu oteli aslında sonraki sabah değiştireceğimiz için sorun yoktu.
Suriye’nin kuzeyinden güneyine indikçe elektrik sorunu büyüyor. Kuzeyde özel bir şirketin Türkiye’den aldığı elektrik her tarafa veriliyor ve konuştuğumuz beşerler orada elektrik sorunu olmadığını söylediler. Ayrıyeten gerek göçmen kampları ve gerekse konutlarda güneş gücü çok yaygın bir halde kullanılıyordu. Başşehir Şam da elektrik sorunu yaşayan kentlerden. Ancak insanoğlu her ortama alıştığı üzere her sıkıntıya da tahlil buluyor. Kentte üç çeşit elektrik var. Biri olağan şebeke ancak şebekeden verilen elektriğin birkaç saatle hududu olduğunu söylüyorlar. Güneş panellerinden elde edilen elektrik de hayli yaygın kullanılıyor. Öteki bir kaynak ise jeneratörler. Her biri dönüşümlü olarak devreye giriyor. Elektriğin de yeni idare için kıymetli bir sorun kalemi olacağı anlaşılıyor.
Sabah en azından bulunduğumuz çevreyi anlamak için yol arkadaşım Ali Atar ile dolaşmaya çıktık. Dışarıda Türkiye’nin seksenleri doksanları üzere bir hayat göze çarpıyordu. Caddelerde ağır bir trafik, köprü altlarında beşerler, seyyar satıcılar ve telaşla aşağı üst koşturan beşerler, Nuh Nebiden kalma taksiler. Lakin araç profili üzücü değil. Saddam devrinde Irak’a gittiğimde 1970’li yıllarda donup kalmış bir bir Bağdat gözlemlemiştim. Şam’da durum daha düzgün idi. Doğrusunu söylemek gerekirse kentte bir ihtilal olmuş havası yoktu. Devrimciler de kendilerini hissettirmiyorlardı. Bilhassa de silahla ele geçirilen devletlerde güvenlik ön planda olur ve güvenlik tedbirleri her yerde kendisini hissettirirdi. Birçok diğer ülkede bunu gözlemlemiştik. Lakin burada o denli bir durum yoktu. Şam’a gelirken de yol boyunca bunu hissettirecek denetim noktası yoktu. Ellerinde Kaleşnikof taşıyan güvenlik güçleri ki muhtemelen alandan getirilmişlerdi, nadiren göze çarpıyorlardı. Trafik polisleri de yok denecek kadar azdı. İhtilalden, ihtilalin getirdiği rüzgârdan, yeni bayraklar hariç bir iz yoktu.
Aynı formda kılık kıyafetle ilgili bir değişim kelam konusu değildi. Kuzeyde halkın hayli muhafazakâr olduğu bayanların, kızların giysilerinden aşikâr idi. Peçe takanlar bile vardı. Muhtemelen toplumsal doku öyleydi lakin Şam’da durum farklı idi. Şam’ın Ankara’dan, İstanbul’dan bir farkı yoktu. Tesettürlüsü de vardı, açığı da. Görünen kimsenin kılık kıyafetine müdahale edilmemiş, beşerler evvelce nasıl yaşıyorlarsa hayatlarına öylece devam ediyorlardı. İdare değişmiş, askeri idareden kurtulmuşlar, daha fazla özgürlük bulmuşlardı. Bunu beşerlerle konuşmalarımızdan anlıyorduk. Şam’da birinci günümüzdü ve birçok kadim kentten daha da kadim bir kentti Şam ve görülecek daha çok şey vardı.
İstanbul’u Şam üzerinden Medine-Mekke ve hatta Yemen’e kadar bağlayacak olan Hicaz Demiryolu projesi yalnızca kendi periyodunun değil, bugün bile nerede yapmaya kalkışsanız mega proje özelliği taşımaktadır. İşin bir de İstanbul’u Bağdat’a bağlayacak Bağdat Demiryolu ayağı vardı ki, Basra’yı Türkiye’den Avrupa’ya bağlayacak Kalkınma Yolu’nun atası sayılabilir ve onun kıssası de öbür doğal ki.
Hicaz Demiryolu’nun, elbette, yapılırken stratejik ve askeri pahası vardı lakin, dini, lojistik ve ticari pahası de vardı. Ayrıyeten imalinde ümmetin dayanışmasına da vesile olmuştu. Böl, parçala yönet stratejisi ile hareket eden ve bölgede gözü olan İngilizlerin kendilerine yakın bedevi Arapları gerçekleşmemesi için bu projenin üzerine salmaları da boşuna değildir. Birinci Dünya Savaşı’na giden yıllarda yapılmış olması da değerini artırmaktaydı. Sultan 2. Abdülhamid periyodunda temeli atılmış, 1903’te Amman’a, 1904’te Maan’a ulaşılmıştı. Maan’dan Akabe körfezine bir şube çizgisi döşenerek Kızıldeniz’e çıkmak istenmişti. Tren çizgisi 1907’de el-Ulâ’ya, 1908’de Medine’ye ulaşmıştı. Hayfa şubesiyle birlikte 1464 kilometreyi bulan Hicaz demiryolu 1 Eylül 1908 tarihinde yapılan bir merasimle şahsen II. Abdülhamid Han tarafından işletmeye açıldı. Çizgi 1917’de 1750 kilometre uzunluğa ulaştı. O periyot yaşanan meseleler ve hatta yapılan ataklar nedeniyle çizgi Mekke’ye kadar uzatılamadı. Her hususta lojistik kolaylığı sağladığı üzere, hacca gidenlerin hem maliyetini azaltmış ve hem de 40-50 günlük seyahat mühletini 5 güne kısaltmıştı. Hicaz Demiryolu’nun Birinci Dünya Savaşı’nda da çok istikametli yararı olmuş ve hatta Medine’nin 1919 başına kadar direnmesine katkı sağlamıştır. Bu vesileyle ayak izlerine gönül coğrafyamızın her kıyı ve köşesinde rastladığımız atalarımızı rahmetle ve minnetle anıyoruz.
Absi Smeisem
Meslektaşımız Absi Smeisem, İngiltere’den Arapça yayınlanan El Arabiyyül Cedid gazetesinin Suriye temsilcisi. Suriye’de olanları çok yakından takip ediyor. Kendisi ile Suriye’deki son durumları konuştuk.
Absi, Suriye’de Esed rejiminin çok süratli bir formda yıkılmasını bir cins memleketler arası bir mutabakatın oluşmasının Suriyelilerin lehine gelişmesine bağlıyor. Bunun askeri operasyonları yönetenler için bile sürpriz olduğunu savunuyor.
Absi, rejime dayanak çıkan dış güçlerin de onu terk ettiğini söylerken Türkiye’nin Rusları ikna etmede rol oynadığını, İran’ın ise son ana kadar rejimi desteklemeye çalışmasına karşın sonunda çekilmek zorunda kaldığını düşünüyor. Suriye’de istikrar isteyen memleketler arası bir iradeden bahseden Absi, Avrupa’nın mülteciler, Amerika’nın da İsrail’in güvenliği için Suriye’de istikrar istediğini söylüyor.
Yeni idarenin Suriye’de tam denetim sağlayabilmesi için devrimci bir zihniyetle değil de bir devlet adamı yaklaşımı ile hareket etmek zorunda olduğuna dikkat çeken Absi, aksi takdirde ülkenin kan gölüne döneceğini söylüyor. Yeni idarenin, affedilmesi mümkün olmayan şahıslar dışında müsamahakâr davranmasını ülkenin denetimini sağlamak açısından mantıklı bir yaklaşım olarak kıymetlendiren Absi, “Suriyelilerin birçok aslında savaştan yorulmuştu” diyor.
Absi’ye nazaran asıl belirleyici evre geçiş süreci olacak. Suriye’nin tüm oluşumlarının katılmasının beklendiği Ulusal Diyalog Konferansı ile ilgili ise “Önemli olan bu konferansın zamanlaması değil, kararları uygulayacak düzeneklerin oluşturulması” sözlerini kullanıyor.
1200 şahıstan oluşacak Ulusal Diyalog Konferansı’nda Suriye toplumunun her kesitinin temsil edileceğini söyleyen ve gerçek temsiliyete vurgu yapan Absi, 1950 anayasasına sıcak bakıldığı bilgisini veriyor ve bu süreçte şeffaflığın hayli kıymetli olduğuna dikkat çekiyor. Evvelki rejim periyodunda bayanın hayatın her alanında bulunduğunu bildiren Absi, idaredeki birtakım çatlak seslerin önümüzdeki periyotta bayanların rolünün kısıtlanacağına dair kaygılara yol açtığını paylaşıyor. Kendileri için Türkiye uygun bir örnek olarak gören Absi, “Türkiye’yi kendimize bir model olarak alabiliriz” diyor.
Halihazırda yönetici takımları oluşturan ve Şam’da yapılan zafer konferansında kendisini fesheden HTŞ’nin içerisinde bir çekişme olduğunu savunan meslektaşımız fakat bu çekişmenin genel yapıyı etkilemeyeceği yeni idare içerisinde Ahmet Şara’nın pozisyonunun güçlü olduğu yorumunu yapıyor.