6 Şubat günü meydana gelen 7,7 ve 7,6 şiddetindeki Maraş merkezli sarsıntılar iktidar tarafından çabucak “yüzyılın afeti” ilan edildi. Zelzeleler şiddetliydi, hava koşulları berbattı lakin kayıplar bu kadar büyük olmayabilirdi. Aklı başında herkes, bir tabiat olayı olan sarsıntı ile, yolsuzluk-kötü yönetişim, duyarsızlık-ahlaksızlık eseri büyük can kayıplarının ve yıkımın birbirinden farklı tutulması konusunda hemfikir. Bu satırlar yazıldığında resmi açıklamalara nazaran can kayıpları 35 bini geçmişti. Fakat maalesef kayıpların çok daha büyük olması bekleniyor. Çatısı altında TÜSİAD’ın da bulunduğu TÜRKONFED, can kaybının 72 bin, maddi zararın ise 84 milyar dolar civarında olacağını iddia etmiş. Bunlar devasa kayıplar. Yıllarca bunların acısını çekeceğiz.
Depremin Maraş-Antakya fay çizgisi üzerindeki geniş bölgeyi vuracağı biliniyordu. Uzmanlar yıllardan beri gerekli ikazları yapıyorlardı. Devlet de güya hazırlıklarını yapmıştı. Lakin her şeyin kof bir dekordan ibaret olduğu felaket geldiğinde tüm çıplaklığıyla ortaya çıktı. İskambil kağıtları üzere devrilen binaların değerli bir kısmı imar barışı ile affedilen kaçak yapılar. Gerisi ise sarsıntı standartlarına uygun olmadan, makus yere inşa edilenler. Bunların yolsuzluk, rüşvet ve ahlaksızlık eseri olarak oralara dikilebildiği çok açık. Aslında yıkılan, göçük altında kalan, ranta, göz boyamacılığına dayalı çarpık devlet anlayışı. Binaları makus yönetişim yıktı. Burada elbette en büyük sorumluluk 20 yıldır Türkiye’yi yöneten AKP iktidarında. İktidar hünermiş üzere seçim meydanlarında imar barışlarıyla övünüyordu. Bu binalar affedilenlere mezar oldu. Yıkılan hastanelerin, yolların köprülerin, havaalanlarının, devlet dairelerinin birçok bu iktidar vaktinde inşa edildi. Ne yazık ki muhalefet “imar barışlarına” oy derdiyle vaktinde cesurca karşı çıkmadı. Yaşanan yıkımda her partiden mahallî idarelerin de, halkın kendisinin de müteselsil sorumluluğu var. Üstte kullanılan “yönetişim” (İngilizcesiyle “governance”) sözcüğü yalnızca merkezi hükümet tarafından gerçekleştirilen idare faaliyetlerini değil, belediye, okul, iş yeri üzere tüm alanlardaki idare ve karar sistemlerini içeren refleksif bir sözcük. İmar barışını çıkarmakla elbette en büyük sorumlu merkezi hükümet. Lakin hükümetin sunduğu rüşveti kabul ederek kaçak bina yapmış, kaçak kat çıkmış milyonlar da (burada çaresizlikten ötürü başını sokacak tek bir gecekondu inşa eden fakirleri ayırıyorum) ikincil derecede cürmün ortağı. Çürük binalara rüşvet alarak yahut göz yumarak imar ve iskan müsaadesi veren tüm kamu otoriteleri ve belediyeler de hatalı. Kabahat işlenirken hepimiz oradaydık!
Depremler konusunda bizde daima Japonya örneği verilir. Sarsıntılarda Japonların binaları yıkılmıyor değil. Elbette orada da binalar yıkılıyor, orada da can kayıpları oluyor. Lakin bizdeki üzere değil. Japonlar yasa ve yönetmeliklerin gerisinden dolaşmazlar, gereçten çalamazlar. Buna isteseler de yürek edemezler. Kamu otoriteleri kimsenin gözünün yaşına bakmaz. Halk zelzelelere karşı daha düzgün hazırlanır, yardım kuruluşları da işlerini daha uygun yaparlar. Sarsıntı için “çök, tutun, kapan”dan çok farklı bir hazırlık gerekiyor. “İmar barışı” kavramı ne Japonya’da, ne Almanya’da bilinir. Zira kimse oralarda kaçak bina yapmaya tevessül edemez. Hiçbir iktidar da kanun dışı faaliyetleri affetmeyi aklından geçiremez. O yüzden sık sık “batı” normlarının gereğinden bahsediyoruz. AB normları bizde uygulanabilse bu türlü mi olurduk?
OLAĞANÜSTÜ HAL İDARESİ ENKAZ ALTINDA KALDI-SİVİL TOPLUM YÜKSELDİ
Depremde yaşanan can kayıplarının kıymetli bir kısmı fevkalâde hallerde acil yardıma koşması gereken kurumların içinin boşaltılması nedeniyle vuku buldu. Burada artık makus yönetişimden değil, merkezi hükümetin makus idaresinden kelam etmek gerekiyor. Afetlerde acil yardım uyumu için kurulan AFAD’ın gözünü ve kulağını yardım bekleyenlere değil, saraya çevirmiş, içi boş, hantal bir bürokrasiden ibaret olduğu uygunca anlaşıldı. AFAD üzerine düşen vazifesi yerine getiremediği üzere, affedilmez biçimde yardıma koşan belediyeleri ve STK’ları da engellemeye çalıştı. Arama ve kurtarma faaliyetleri (SAR) için kritik değer taşıyan birinci iki günde alanda ne AFAD, ne Kızılay ne de asker görülebildi. Bu kuruluşlar birinci andan itibaren alanda olsaydı çok sayıda insan enkazdan kurtarılabilir, can kayıpları çok daha düşük olabilirdi. Hele yardım için elini kımıldatmayan Diyanetin, depremzedelerin enkaz altından yükselen yardım çığlıklarını bastıracak formda sela okutması affedilecek bir şey değildi.
Dışişleri Bakanlığı dış teşkilata yardımlar için AFAD, Kızılay ve Diyanet Vakfı’nın adres olarak gösterilmesi talimatını vermiş. AFAD’ın ne halde olduğu ortada. Alınan onca vergiye karşın sarsıntının onuncu günü hâlâ çadır, tuvalet ve hijyen materyali gereğince bölgeye ulaştırılabilmiş değil. Kızılay ve Diyanet Vakfı ise alanda hiç yok. 150 yılın koca çınarı Kızılay’ın içi boşaltılmış. Kızılay artık yandaş vakıfların şaibeli paralarını yurtdışına transfer etmesiyle tanınıyor. Diyanet ise İslami hayat üslubunu topluma dayatmakla meşgul. Sela okutmayı birinci gün akıl eden Diyanet, buyruğundaki binlerce imam aracılığıyla depremzedelere bir tas çorba vermeyi akıl edemedi. Diyanetin insaniyeti bu kadar. Bunlar mı depremzedelerin yaralarını saracak kurumlar? Fakat ne yurt içinde, ne yurt dışında kimse aldanmıyor artık. Yurttaş AFAD’a değil, muhalefetin elindeki belediyelere, AHBAP’a ve bağımsız STK’lara gönderdi yardımlarını. Dış dünya da birebir şeyi yapıyor. Dünya Bankası sarsıntı nedeniyle Türkiye için ayırdığı 1,8 milyar dolar fiyatındaki yardım fonlarını proje bazında belediyelere ve STK’lara vereceğini açıkladı.
İktidar muhalif belediyeleri ve başta AHBAP olmak üzere bağımsız STK’ları baskı altında tutmakla, ayrımcı, çemkirici bir lisan kullanmakla meşgul. Fanatik yandaşlar ise üzerlerine düşen misyonun hakkını veriyorlar. İstanbul BB Liderine hakaretler yağdıran sabık bayan vekil, Çubuk saldırganları üzere hareket etti. BTK’nın Twitter’ı birinci gün yavaşlatması affedilecek bir davranış değildi. Toplumsal medyada eleştirel sesler susturulmaya çalışılırken, depremzedelerin enkaz altından sağ kurtarılma bahtları ellerinden alındı. Defter tutuluyorsa, bunların da bir gün muhasebesinin yapılması gerekecek.
MEĞER DÖRT YANIMIZ DÜŞMANLARLA SARILI DEĞİLMİŞ
Korkunç sarsıntının ortaya çıkardığı bir öteki gerçek dört yanımızın düşmanlarla çevrili olmadığı, bilakis halkımızın çok sayıda dostunun olduğu. Zelzelenin birinci anından itibaren Türkiye’ye dış dünyadan yardım yağdı. Ortalarında Yunanistan, Ermenistan, İsrail üzere her fırsatta şeytanlaştırılan ülkelerin bulunduğu 80’e yakın ülkeden SAR takımları daha AFAD takımları zelzele bölgelerinin birçoklarında zuhur etmeden yardımımıza koştular. Bir gece ansız gelebiliriz diye tehdit ettiklerimiz, bir sabah köpekleriyle, hekimleriyle bize yardıma geldiler. Maalesef bu takımlara pek de yeterli muamele etmedik. Koordinasyonsuzluk, iş bilmezlik, rol kapma eforu ve güvenlik zaafı üzere nedenlerle yabancı SAR gruplarının bir kısmı çalışmalarını erken keserek ülkeden ayrıldılar. Lakin yabancı grupların birden fazla çalışmaya devam ediyor, yardımlar da durmadan akıyor. İçişleri Bakanının her fırsatta düşman ilan ettiği ABD 80 milyon dolar yardım yapacağını açıkladı. Dışarıdan yalnızca tıpkı ve maddi yardım değil, sıcak sevgi bildirileri da geliyor. Kim unutabilir Yunan devlet tv’si ERT’nin haber bültenini Kazım Koyuncu’nun dokunaklı Karadeniz ezgisiyle açmasını? Kim unutabilir Midillili öğrencilerin sınıf tahtalarına Yunanca ve Türkçe dostluk ve sevgi bildirileri yazarak Türkiye’deki arkadaşlarına ulaşmak istemelerini? Beyefendiler, ne kadar uğraşırsanız uğraşın, görüyorsunuz halklar düşmanlık değil, sevgi istiyor.
Ermenistan yardımlarının kara hudut kapısı açılarak kabul edilmesi hem Türkiye hem de Ermenistan için çok olumlu adımlardı. Zelzele acıları vesile olsun, artık bu kapılar kapanmasın. Umarım Ermenistan Dışişleri Bakanı Ararat Mirzoyan Ankara’ya geldiğinde bu hususta bir mutabakat sağlanır.
Yunanistan Dışişleri Bakanı Nikos Dendias da Türkiye’ye gelecek. Bu ziyaret, 1999 sarsıntısında Cem-Papandreu dostuluğunun iki ülke bağlarında başlattığı yumuşamanın yine canlandırılma umutlarının doğmasına neden oldu. İsmail Cem ve Yorgo Papandreu iki müstesna entelektüel ve toplumsal demokrat olarak 1999’da ortalarında çok kolay anlaşabilmişlerdi. Bu kere birbirlerine sık sık medya önünde yüklenen sağcı Dendias ve Çavuşoğlu bunu yapabilir mi? Umarım olur. En azından bir gece apansız gelebiliriz nakaratı bir mühlet olmayacak. Bu kesin.
Türkiye bir tek “Kıbrıs Cumhuriyeti”nden gelen yardım takımını nazikçe reddetmiş. Türkiye’nin Kıbrıs Cumhuriyeti’nin varlığını ve bu devletin Rum idaresi tarafından temsil edilmesini tanımaması nedeniyle bu son derece anlaşılabilir bir hal. Gönül, Mağusalı voleybolcuların enkazdan kurtarılması için iki toplumun “Kıbrıs” ismi altında istekli karma bir takım oluşturmasını çok isterdi. Güney Kore ve Kuzey Kore Olimpiyatlara tek bir ekip olarak, tek bir bayrak altında katılırken bu niçin yapılmasın? Yahut Rum tarafı bir âlâ niyet jesti olarak resmi devlet kuruluşunu değil, bir STK’yı gönderebilirdi. Maalesef bu fırsat kaçtı.
YENİ BİR ANLAYIŞ LAZIM
6 Şubat zelzelesi Türkiye’de işlerin artık eskisi üzere gidemeyeceğini bir defa daha ortaya koydu. Devlet çöktü lakin sivil toplum, bilhassa gençler çok güzel bir imtihan verdiler. Gezi’deki özveri ve dayanışma ruhu Maraş zelzelesinde de kendini gösterdi. Gelecek bu ruhun üstüne inşa edilecek. Yeni bir başlangıç yapmak için önümüzdeki seçimler büyük bir fırsat sunuyor. Fakat iş yalnızca iktidar değişikliği ile bitmiyor. Artık hukuka, üniversal norm ve pahalara dört elle sarılma vakti. Herkese vazife düşüyor. Bu felaket çağdaş ve demokratik Türkiye için milat olsun.